انواع روش های ارزشیابی دانش آموزان – قسمت اول
هدف نهایی تدریس دقیقاً خود تدریس است، نه ایستادن جلوی اتاق و صحبت کردن.اما گاهی اوقات صحبت کردن از تدریس راحت‌تر است، مخصوصاً زمانی که قرار باشد حجم زیادی از عناوین درسی را در مدت‌زمان کوتاهی پوشش دهیم.
ما امیدواریم دانش‌آموزان درس را (اگر نگوییم در همان لحظه) حداقل تا قبل از زمان امتحان فرا گیرند و نتایج آنها به‌گونه‌ای باشد که ما احساس کنیم کار خود را به‌درستی انجام داده‌ایم.
مشکل اصلی از اینجا ناشی می‌شود که برای سنجش یادگیری از این آزمون‌ها استفاده می‌کنیم. ما معمولاً بعد از نمره دادن به آزمون‌ها، نقاط ضعف و اشتباهات دانش آموز را رفع می‌کنیم، درحالی‌که آن زمان برای ایجاد علاقه‌مندی در دانش‌آموز بسیار دیر است. این بدان معنا است که باید در روش های ارزشیابی دانش آموزان در حین برگزاری کلاس، بازنگری شود.
از میان روش های ارزشیابی دانش آموزان ، مؤثرترین راه این است که این بررسی در همان زمان تدریس انجام شود. درخواست از دانش‌آموزان برای پر کردن یک پرسشنامه و موکول کردن رفع اشکال به کلاس بعدی، کارایی خاصی ندارد
(در همین رابطه مقاله کلاس معکوس را مطالعه کنید)
چراکه دانش‌آموزان از مطالب قبلی فاصله گرفته‌اند. شما باید از لحظه‌هایی که در آن قرار دارید، حداکثر استفاده را ببرید. اگر دوست دارید به جای حرف زدن مطلق، بیشتر وقت خود را صرف تفهیم مطالب به دانش‌آموز کنید، به‌محض اینکه اولین نشانه در چهره یک دانش‌آموز نمایان شد، باید یادگیری او را بسنجید.
روش های ارزشیابی دانش آموزان
۱.از طرح سؤالات بله / خیر خودداری کنید.
یکی از روش های ارزشیابی دانش آموزان این است که از طرح سؤالات بله خیر مثل: «آیا این معنا و مفهومی دارد؟» پرهیز کنید. در پاسخ به این سؤالات، دانش‌آموزان جواب بلی می‌دهند. برای اینکه دانش‌آموزان بتوانند ایده‌های شما را به‌خوبی دریافت کنند از سؤالات جهت‌دار استفاده کنید تا دانش‌آموزان بتوانند از دانش قبلی خود استفاده کنند.
در همین رابطه مقاله روش درست سوال پرسیدن را مطالعه نمایید
۲. از دانش‌آموزان بازخورد بگیرید.
در مدت ۵ دقیقه پایانی کلاس از دانش‌آموزان بخواهید مطالب تدریس شده را بازگو کنند و آنچه را فراگرفته‌اند بر روی کاغذ بنویسند. سپس از آنها بپرسید که چگونه این مطلب یا مهارت را در یک محیط عملی به کار خواهند گرفت.
۳.کوئیز بگیرید.
برای درک و تفهیم بهتر مطالب در پایان هر کلاس کوئیز بگیرید.
۴.از دانش‌آموزان بخواهید مطالب را جمع‌بندی کنند.
جمع‌بندی مطالب توسط دانش‌آموز یکی از ساده ترین روش های ارزشیابی دانش آموزان به شمار می‌رود.
۵.از علائم و اشارات دستی استفاده کنید.
برای رتبه‌دهی یا بررسی میزان درک محتوا توسط دانش‌آموز؛ می‌توان از اشارات دستی استفاده کرد.
دانش‌آموزان با استفاده از ۵ انگشت خود علامت‌دهی می‌کنند. مثلاً نشان دادن ۵ انگشت می‌تواند به معنای حداکثر یادگیری و ۱ انگشت به معنای کمترین سطح یادگیری مطلب باشد. این روش مستلزم مشارکت همه دانش‌آموزان بوده و به معلم امکان می‌دهد یادگیری دانش‌آموزان را در یک کلاس بزرگ و شلوغ بررسی کند. من (محمد حافظی نژاد) این کار را در کارگاه ها و همایش های روش تدریس انجام می دهم. البته اگر تعداد افراد بیش از ۲۰ نفر باشند فقط از دو عدد استفاده می کنم تا کار سریع تر و راحت تر شود.
۶.کارت‌های پاسخ
از کارت‌های نمایه، وایت بورد، تخته‌های مغناطیسی و مواردی از این قبیل را می‌توان برای نشان دادن پاسخ دانش‌آموزان به سؤالات مطرح‌شده توسط معلم استفاده کرد. معلم با به‌کارگیری این ابزارها می‌تواند پاسخ‌های ارائه‌شده توسط هر دانش‌آموز را در حین تدریس یادداشت کند.
۷.تکنیک چهارگوشه
روش چهارگوشه یک تصویر فوری و ساده را از درک و فهم دانش‌آموز ارائه کرده و به دانش‌آموز فرصت حرکت و جابجایی می‌دهد به‌طوری‌که در همان حال، معلم بتواند یادگیری وی را مورد ارزیابی و نظارت قرار دهد. معلم سؤال یا جمله‌ای را طرح می‌کند. سپس دانش‌آموزان به سمت یکی از چهار کنج کلاس حرکت می‌کنند تا بدین‌وسیله پاسخ خود را نشان دهند. هر کنج کلاس می‌تواند معنای خاص خود را داشته باشد. مثلاً: کاملاً موافقم، تا حدی موافقم، مطمئن نیستم، کاملاً مخالفم.
۸.تفکر یک‌نفره / تبادل دو نفره / اشتراک با جمع
به دانش‌آموزان چند دقیقه فرصت دهید که درباره سؤال طرح‌شده فکر کنند. سپس از آنها بخواهید با فرد کناری خود افکارشان را با هم مبادله کنند؛ در نهایت به آنها بگویید آموخته‌های خود را با کل کلاس به اشتراک بگذارند.
۹.سرودخوانی
دانش‌آموزان متن را علامت‌گذاری می‌کنند تا یک مفهوم خاص را شناسایی کنند و با بلندخوانی متن علامت‌گذاری شده هم‌صدا با معلم، با سایر دانش‌آموزان هم‌آهنگ شوند. این استراتژی به دانش‌آموزان کمک می‌کند شیوایی و روان‌خوانی خود را بهبود بخشیده، بین خواندن سؤالات و جملات تفاوت قائل شوند و جمله‌بندی، تعیین آهنگ حرکت و مکالمه کردن را تمرین کنند.
۱۰.کوئیز یک سؤاله
یک سؤال تک منظوره با هدف خاص را مطرح کنید که در عرض یکی دو دقیقه دانش‌آموز بتواند جواب آن را بدهد. شما میتوانید پاسخ‌های مکتوب را به‌سرعت رصد کرده و یادگیری دانش‌آموزان را ارزیابی کنید.
۱۱.هم‌اندیشی سقراطی
دانش‌آموزان از یکدیگر سؤالاتی را راجع به یک موضوع خاص می‌پرسند. این سؤالات باعث درگرفتن یک گفتگو میان آنها می‌شود که با یک سری پاسخ‌ها و سؤالات دیگر ادامه می‌یابد. دانش‌آموزان یاد می‌گیرند که چطور سؤالاتی را طراحی کنند که مسائل مربوطه را حل‌وفصل کرده و بدین‌وسیله روند مباحثات خود را هموار کرده و به درک جدیدی برسند.
۱۲.روش سه دو یک
دانش‌آموزان با پاسخ دادن به موارد زیر در پایان درس، آنچه را که فراگرفته‌اند، مجدداً مورد بررسی و تأمل قرار می‌دهند:
- سؤالاتی که در ذهن دارند.
- چیزهایی که می‌خواهند بیشتر درباره آن بدانند،
- چیزهایی که از درس شما یاد گرفته‌اند؛
مرور این موارد، انگیزه دانش‌آموز را نسبت به درس برانگیخته و به پردازش یادگیری کمک می‌کند.
۱۳.بلیط خروج از کلاس
۱۴.انعکاس در نوشته‌ها
دانش‌آموزان برداشت‌های خود را از یک درس یادداشت می‌کنند. مثلاً چه چیزی یاد گرفته‌اند، چه چیزی برای آنها مشکل‌ساز شده است، چه استراتژی‌هایی به نظر آنان مفید بوده است و سایر موارد مربوط به درس. معلم با خواندن این نوشته‌ها می‌تواند به اشکالات و نقاط ضعف و موفقیت‌های دانش‌آموزان پی ببرد.
۱۵.ارزشیابی تکوینی به صورت کتبی
هر یک از دانش‌آموزان به‌صورت انفرادی به آزمون‌های تکوینی راجع به مطالب فراگرفته شده در درس، به صورت کتبی پاسخ می‌دهند. معلم نتایج آزمون را جمع‌بندی می‌کند تا پیشرفت فردی دانش‌آموزان را رصد کند و دستورات بعدی را به آنها ابلاغ کند. در این روش، دانش‌آموز و معلم به‌طور هم‌زمان بررسی می‌کنند که آیا دانش‌آموز دانش و مهارت مربوطه را کسب کرده است یا خیر. این یک ارزشیابی تکوینی است، ازاین‌رو در آن نمره مدنظر نیست.
۱۶.بررسی اشکالات
گوشزد کردن به دانش آموزان درباره اشتباهات رایج و قابل پیش‌بینی در رابطه با مفاهیم تدریس شده. در این خصوص نظرات و دلایل موافقت یا مخالفت آنها را جویا شوید.
۱۷.نکات قیاسی
هر از چند گاه برای دانش آموزان یک نکته قیاسی بیان کنید: «مفهومی که به آن پرداختیم شبیه ….. است چون ……».
۱۸.تکرار و تمرین
یکی از ساده ترین روش های ارزشیابی از آموخته های دانش آموز این است که در هر درس حداقل سه بار یادگیری دانش‌آموز را بسنجید.
۱۹.استفاده از تنوع
معلمان باید از چند تکنیک فردی و گروهی مختلف برای چک کردن یادگیری دانش‌آموز استفاده کنند تا دقیقاً متوجه شوند که هر دانش‌آموز چه چیزی را فرا گرفته است. این بدان معنا است که در یک کلاس نباید یک تکنیک را برای چند بار تکرار کرد.
۲۰.ایجاد کارایی و کاربردپذیری
آزمون اصلی این است که ببینید آیا میتوانید درس خود را با اطلاعات به‌دست‌آمده از بررسی‌های انجام شده در خصوص یادگیری دانش‌آموز، تطبیق داده و آن را ادامه دهید؟ یا لازم است تدریس خود را متوقف کرده و از اول شروع کنید؟ چند دانش‌آموز را به مدت سه دقیقه کنار می‌کشید تا مطلب را از ابتدا تدریس کنند یا اینکه درس خود را ادامه خواهید داد؟
۲۱.آموزش همسالان
از میان همه روش های ارزشیابی از آموخته های دانش آموز ، شاید دقیق‌ترین راه این باشد که از یک دانش‌آموز بخواهیم آموخته‌های خود را به دیگری نیز آموزش دهد. اگر بتواند این کار را با موفقیت انجام دهد معلوم می‌شود که درس را به خوبی فرا گرفته است.
