نحوه شناسایی دانش آموز بی نظم و انضباط

هر زمانی که دانش‌آموزان کارهایی مانند سروصدای بی‌موقع، اجازه نخواستن، دعوا یا حرکت‌های بی‌مورد را انجام دهند، کلاس از نظم طبیعی خود خارج و دچار بی‌نظمی و هرج‌و‌مرج خواهد شد. در این مواقع، برخورد معلم با دانش آموز بی نظم می‌بایست با روش‌های روان‌کاوانه‌تری باشد تا تاثیرگذار واقع شود.

ویژگی‌ها و مشکلات انضباطی دانش آموزان ابتدایی جهت شناسایی بهتر آن‌ها عبارت‌اند از:

• عدم انجام به‌موقع تکالیف
• خوابیدن‌های پیاپی سر کلاس
• ایجاد سروصدای اضافی
• ایجاد هرج‌ و‌ مرج در کلاس
• قطع کردن صحبت دیگران
• تکان‌ خوردن و حرکت کردن بدون اجازه وسط کلاس
• حرف زدن بی‌موقع
• انجام ندادن قوانین کلاس
• گوش ندادن به حرف‌های معلمان

این‌ها بارزترین ویژگی‌های دانش‌آموزان بی‌نظم هستند که در صورت مشاهده، باید رفتار مناسبی با آن‌ها صورت بگیرد. برخورد معلم با دانش آموز بی نظم باید به‌جا، قاطع، بدون تخریب روحیه و در عین حال، مهربانانه باشد. در صورت تداوم بی انضباطی دانش آموزان بهتر است سایر مسئولان مدرسه و اولیا نیز در جریان قرار بگیرند و از مشاوران مدرسه نیز کمک گرفته شود.

 

عوامل بی انضباطی دانش آموزان ابتدایی

روحیات حساس دانش‌آموز به‌خصوص در مقطع ابتدایی سبب می‌شود هرگونه عامل نامناسب یا رفتار نامتعادل بر او اثر بگذارد و عملکرد متوازن وی را با اختلال روبه‌رو کند. این اختلال ممکن است به‌صورت بی‌نظمی و بی‌انضباطی خود را نشان دهد. برخورد معلم با دانش آموز بی نظم باید بر اساس علت بی‌انضباطی فرد باشد؛ به همین دلیل در ادامه این علل را بررسی خواهیم کرد:

 

 

1.عوامل فردی:

ممکن است عوامل بی انضباطی دانش آموزان از خود آن‌ها نشات بگیرد. خستگی، تغذیه نامناسب، بی‌خوابی، اختلال‌هایی چون بیش‌فعالی، اضطراب و استرس، ننوشتن تکلیف‌های درسی، بی‌علاقه بودن به محیط مدرسه، انگیزه نداشتن، مشکلات روحی و فیزیکی، عدم اعتماد به دیگران و سردرگمی دانش‌آموز از عللی هستند که می‌توانند موجب بی‌نظمی و خلل رفتاری وی در طی فرایند آموزشی شوند.

2.عوامل آموزشی:

یکی از علت‌های بی‌نظمی دانش‌آموزان می‌تواند ریشه در رفتارهای عوامل آموزشی از جمله معلمان باشد. تبعیض رفتاری با دانش‌آموزان، توانایی نداشتن در مدیریت کلاس، بی‌علاقه بودن به تدریس، بی‌توجهی به نیازها و مشکلات بچه‌ها، بی‌انضباطی و فعال نبودن معلم، ارتباط‌گیری نامناسب با دانش‌آموزان، تحقیر و تخریب روحی افراد و… از جمله عواملی هستند که معلم را از الگویی مناسب به فردی مخرب برای دانش‌آموزها تبدیل می‌کند و باعث بی‌انضباطی آن‌ها نیز خواهد شد.

علاوه بر رفتارهای آموزگاران و نحوه برخورد معلم با دانش آموز بی نظم، عوامل آموزشی دیگری چون محیط درسی نیز در بی انضباطی دانش آموزان موثر هستند. میز و صندلی‌های مناسب، محیط کثیف، سرد یا گرم بودن بیش از حد محیط، نور ناکافی، سروصدای محیط اطراف، برقراربودن انرژی منفی و رخوت، آرایش نامناسب فضای کلاسی و مدرسه و… در بی‌نظمی دانش‌آموزها تاثیر غیرقابل انکاری دارند.

3.عوامل اجتماعی:

محیط اجتماعی شامل فضای همسالان، ارتباط با افراد خارج از خانواده و مسئولان آموزشی و اختلاف طبقاتی است. در صورتی که فرد نتواند با همسالان خود ارتباط بگیرد، رابطه کارآمدی با مدیر، معاون، مشاور و معلمان مدرسه داشته باشد، اختلافات فرهنگی یا مالی بسیاری را در مقایسه با سایر دوستان خود احساس کند و یا الگوهای رفتاری نامناسبی را برای خود انتخاب کرده باشد، نمی‌تواند رفتار متعادلی نشان دهد و این کمبودها را در قالب بی‌نظمی جلوه خواهد داد.

4.عوامل خانوادگی:

افزون بر عوامل اجتماعی یا نحوه برخورد معلم با دانش آموز بی نظم، مشکلات خانوادگی از دیگر مسائلی هستند که سبب بی‌انضباط بودن دانش‌آموز دبستانی می‌شوند. تربیت نادرست، تنبیه‌ بدنی، تحقیر کلامی، فضای عاطفی سرد و نامناسب، عدم حمایت روحی فرزندان، فقدان پدر و مادر، مجادله‌های ناپسند، عدم ثبات اخلاقی والدین، نبود قوانین ثابت، بی‌نظمی پدر و مادر و… از عوامل موثر بر بی انضباطی دانش آموزان به شمار می‌روند.

 

 

روش صحیح برخورد معلم با دانش آموز بی انضباط

برخورد معلم با دانش آموز بی نظم و نحوه رفتار او می‌تواند این بی‌انضباطی را تا حدود زیادی کاهش دهد و حتی آن را از بین ببرد. بهترین راه‌های برخورد مناسب معلم با دانش‌آموز بی‌انضباط عبارت‌اند از:

• با دانش‌آموز صحبت کنید و به او نشان دهید که هر رفتار او برای شما مهم است.
• به مشکلات و حرف‌های دانش‌آموز بی‌نظم گوش کنید.
• با خانواده دانش‌آموز در ارتباط باشید و علت بی‌انضباطی او را جویا شوید.
• هنگام بی‌انضباطی کردن دانش‌آموز، آرامش خود را حفظ کنید و با او درگیر نشوید.
• با دانش‌آموز صادق باشید و به بگویید که رفتار ناشایست او، شما را ناراحت خواهد کرد.
• از سخنان ناسزا هنگام هرج‌و‌مرج دانش‌آموزان بپرهیزید.
• عواقبی را برای بی‌انضباطی او درنظر بگیرید.
• در ابتدای سال تحصیلی، قاطعیت و در عین حال، صمیمیت خود را نشان دهید.

 

راهکارهایی برای افزایش نظم پذیری دانش آموزان

از راه‌های مهم برای افزایش نظم‌پذیری، نحوه رفتار خانواده و شیوه برخورد معلم با دانش آموز بی نظم و سایر دانش‌آموزان است. آن‌ها می‌توانند از راه‌های زیر انضباط را در دانش‌آموزها افزایش دهند:

1.آموزش:

به بچه‌ها نظم را نشان دهید و از داستان‌ها و مثال‌های موثری بهره ببرید.

2.تذکر:

هنگام بی‌نظم بودن دانش‌آموز، به او تذکر بدهید.

 

3.اعمال قوانین:

به بچه‌ها قوانین و پیروی از آنان را آموزش دهید. انضباط را نیز به‌عنوان یک قانون در نظر بگیرید.

4.الگوی مناسب:

به‌عنوان والدین و معلم دانش‌آموز، خود نیز نظم را رعایت کنید و به الگوی باانضباط بچه‌ها تبدیل شوید.

5.تنظیم برنامه:

برنامه‌هایی را جهت منظم بودن و آثار مثبت آن برای دانش‌آموز تدوین کنید؛ به‌طور مثال، دسترسی آسان به وسایل درصورت منظم‌ بودن اتاق یا کوله‌پشتی.

6.تنبیه و تشویق:

هنگام رعایت نظم، دانش‌آموز را تشویق و هنگام بی‌انضباطی او را به‌شیوه‌های صحیح تنبیه کنید.

7.مسئولیت دادن:

به بچه‌ها مسئولیت‌هایی را جهت نظم‌پذیری محول کنید؛ مثلا میز خود را مرتب کنند یا بکوشند هنگام تدریس، جو کلاس را برهم نزنند.

8.روتین‌سازی:

با مرور و تمرین هر یک از آموزش‌های فوق، نظم و انضباط را به یک روتین برای بچه‌ها تبدیل کنید.

 

معلمان چه تاثیری بر نظم پذیری دانش آموزان دارند؟

معلمان بعد از خانواده در زمره افراد درجه‌یک برای دانش‌آموز قرار می‌گیرند. آن‌ها به الگویی برای بچه‌ها تبدیل می‌شوند و هر رفتار آن‌ها توسط دانش‌آموزان تقلید خواهد شد.

اگر:

• شیوه برخورد معلم با دانش آموز بی نظم و دانش‌آموز منظم مناسب باشد،.به‌موقع در کلاس حضور یابد.
• فعالیت‌های مفیدی را به دانش‌آموزان نشان دهد.
• آن‌ها را در مواقع مناسب تشویق و در زمان‌های ضروری تنبیه کند.
• عزت‌نفس و شخصیت دانش‌آموز را ارزشمند بداند،
• یک کلاس  منفعل را به یک محیط فعال تبدیل کند،
• چنین فردی می‌تواند بر نظم و انرژی مثبت بچه‌ها اثر کارآمد بگذارد.

سخن نهایی

در این مقاله سعی کردیم به این پرسش که چگونه با بی انضباطی دانش آموزان برخورد کنیم؟ و چه عواملی سبب بی‌انضباطی بچه‌ها می‌شود؟ صحبت کنیم. باتوجه‌به مطالب فوق، بررسی ریشه‌ای بی‌نظمی دانش‌آموزان، شیوه مناسب برخورد معلم با دانش آموز بی نظم، ارتباط موثر او با دانش‌آموز و با والدینشان سبب رفع این اختلال و پرورش افرادی منظم‌تر و منضبط‌تر خواهد شد.

چطور کوچولوهای شلخته، منظم می شوند؟

بیایید از زاویه دیگری به این قضیه نگاه کنیم؛ اگر شما قرار باشد انتخاب کنید که کاری مفرح و لذت بخش انجام دهید یا کاری که برای تان مثل یک وظیفه کسل کننده است، کدام را انتخاب می کنید؟
"اتاق دختر 13 ساله ام خیلی وحشتناک است، انگار همین الان طوفان به آنجا زده! وقتی از او می خواهم تمیز و مرتبش کند، یا حرفم را نشنیده می گیرد یا عصبانی می شود و پرخاش می کند." اگر این حرف ها برای شما هم آشناست، بدانید که تنها نیستید. خیلی ها از اتاق درهم ریخته و نامرتب بچه های شان که حتی نمی شود در آن قدم گذاشت شاکی هستند، لباس هایی که همه جا پراکنده اند و آشغال هایی که باید در سطل آشغال باشند اما هر جایی هستند غیر از داخل سطل و ...، سر و کله زدن با بچه ای که اهمیتی به نظم و ترتیب فضای متعلق به خودش نمی دهد واقعا خسته کننده و طاقت فرساست. برای شما والدین، ایده هایی داریم که می توانند مفید باشند.

یک راه خوب برای مسئول کردن بچه ها نسبت به انجام کارهای مربوط به اتاق و حیطه شان این است که پاداش یا امتیازی که قرار است به او بدهید را مشروط کنید به انجام کامل کاری که از او خواسته اید

یک نکته مهم: اگر نامرتبی و شلختگی فرزندتان همراه با تغییرات رفتاری، افت تحصیلی و درگیری با همسالان بود و یا به طور کلی ضعف هایی در عملکردهایش دیدید، توصیه می کنیم به پزشک متخصص مراجعه کنید تا مطمئن شوید مشکل روحی و روانی خاصی ندارد. این مطلب درمورد بچه هایی است که معلوم شده بیماری یا اختلالی ندارند.
گاهی سرپیچی از مرتب کردن و منظم بودن بخشی از کشمکشی بزرگ تر و مداوم تر است، جدالی که در آن فرزند شما نه تنها انگیزه ای برای تمیز و مرتب بودن ندارد بلکه مایل است در برابر شما مقاومت نشان داده و کلا حرص شما را در بیاورد! هر چه بیشتر کنترلش کنید و وادارش نمایید کاری را که شما می گویید انجام دهد، او بیشتر نافرمانی کرده و سرسخت تر می شود. این اتفاق باعث می شود شما احساس ناتوانی و شکست کنید،عصبانی شوید، و به فکر فرو بروید:" ما به سختی کار می کنیم تا فرزندمان خانه ای امن و اتاقی مستقل برای خودش داشته باشد. کمترین کاری که می تواند بکند این است که فضای مربوط به خودش را مرتب و تمیز نگه دارد!" هر چند این روال، ناخوشایند و آزاردهنده است اما شما نباید این رفتار را شخصی تلقی کنید یا به عبارتی به خودتان بگیرید. بیشتر بچه ها شلخته و نامرتب هستند اما ربطی به خود شما یا شیوه تربیت و رفتارتان ندارد و همه چیز به خودشان برمی گردد.

زمانی که باید فقط "در اتاق را ببندید"!

یادتان باشد هروقت که امکان دارد، در اتاقش را ببندید و "بیخیال این قضیه شوید!"،  این انتخابی کاملا منطقی است که پیش روی شماست، مخصوصا زمانی که رفتارهای چالش برانگیز زیاد دیگری وجود دارد که باید درمورد آنها روی فرزندتان کار کنید. گذشته از این ها، این شلختگی مال ِ اوست و اگر دوست دارد این مدلی زندگی کند بگذارید این کار را بکند. البته این شیوه همیشه هم موثر نیست! مخصوصا وقتی که اتاق تنها متعلق به او نیست و آن قدر کثیف است که ممکن است سلامتی اش تهدید شود، مانند یک عفونت یا یک بیماری مسری. اگر داشتن یک اتاق " تمیز "، جدالی است که " شما " باید در آن برنده شوید، در اینجا چند استراتژی برای تان داریم:

*اتاق را تقسیم بندی کنید و بعد پیروز این نبرد باشید!

اول از همه، اگر اتاق فرزندتان آنقدر طوفان زده و کثیف و آشفته است که حتی نمی توانید قدم در آن بگذارید، خیلی خوب و موثر است که اتاق را به چهار بخش تقسیم کنید و از او بخواهید در زمان های مجزا روی هر بخش کار کند، یا روی هر آیتم جداگانه تمرکز کند؛ مثلا اول آشغال ها، بعد لباس ها، و سپس اسباب بازی ها و ...
تقسیم یک کار بزرگ به بخش های کوچک تر برای هر تیپ بچه ای مفید است. خودتان را جای فرزندتان بگذارید و از دید او نگاه کرده و فکر کنید: او ممکن است نداند از کجا شروع کند و با خود بگوید: "وای، من هیچ وقت نمی توانم این اتاق را مرتب کنم، چرا خودم را به زحمت بیاندازم؟" بنابراین شما باید این کار را برایش راحت کنید و نشانش دهید که چطور با برداشتن قدم های کوچک شروع کند.

*" فقط برای شروع" کمکش کنید.

خیلی مهم است که بچه ها دقیقا بدانند شما از آنها چه می خواهید. خیلی وقت ها ما فکر می کنیم بچه ها می دانند چه باید بکنند، اما آنها واقعا نمی دانند؛ و نیاز دارند مسیر کارشان به آنها نشان داده شود، قبل از این که اقدام کنند

نکته ای دیگری که باید مدنظرتان باشد این است که فقط کمکش کنید تا شروع کند. مخصوصا بچه های کوچک تر واقعا نیاز دارند تا برای شروع کمک شان کنید. هیچ اشکالی ندارد که 15 تا 30 دقیقه با او در اتاقش باشید و بسته به سنش نشانش دهید که چطور باید شروع کند تا کارش کامل شود. مثلا شاید لازم باشد به او یاد دهید لباس را از روی زمین بردارد، بررسی اش کند و بعد در کمد یا سبد لباس های کثیف بگذارد. خیلی مهم است که بچه ها دقیقا بدانند شما از آنها چه می خواهید. خیلی وقت ها ما فکر می کنیم بچه ها می دانند چه باید بکنند، اما آنها واقعا نمی دانند؛ و نیاز دارند مسیر کارشان به آنها نشان داده شود، قبل از این که اقدام کنند. کمک برای شروع، این امکان را به شما می دهد که برای فرزندتان نقش الگو را داشته باشید، البته جوری که فقط برای شان روشن شود از آنها چه می خواهید، نه این که در پایان ببینید " شما " اتاقش را برایش تمیز و جمع و جور کرده اید!

*لطفا فداکاری نکنید!

اگر فرزندتان آنقدر بزرگ و بالغ است که خودش این کار را انجام دهد، لطفا شما این کار را برایش نکنید. این که وارد اتاقش شوید و آن جا را برایش تمیز و مرتب کنید، واقعا به ضرر خود شماست و نتیجه ی معکوس می گیرید. چون به او نشان می دهید که فکر نمی کنید و انتظار ندارید او خودش بتواند از عهده اتاقش بربیاید و اگر سرپیچی کند و دربرابر تان مقاومت و لجبازی نشان دهد، شما تسلیم شده و خودتان دست به کار می شوید. حتی به او عملا اعلام می کنید که او مجبور نیست آن چه شما می خواهید انجام دهد و آن چه بر زبان می آورید با هدف و منظورتان تفاوت دارد. اشتباه نکنید، وقتی بچه ها این پیام را دریافت کنند، صلاحیت و اختیار شما به مخاطره می افتد. بله، مطمئنا اگر خودتان اتاقش را مرتب کنید ظاهرا راحت تر هستید اما در بلند مدت منجر به بی انگیزه شدن فرزندتان در انجام امورمربوط به خودش یا احتمالا مسئولیت پذیری اش خواهد شد. قانون مبتنی بر تجربه این است که، وقتی فرزندتان دوران ابتدایی اش را می گذراند باید بتواند بیشتر امور مربوط به اتاقش را انجام دهد. شما فقط باید او را مسئول بدانید واین نکته را به او یادآوری کنید.

*برای امتیازی که قرار است به او بدهید شرط بگذارید.

یک راه خوب برای مسئول کردن بچه ها  نسبت به انجام کارهای مربوط به اتاق و حیطه شان این است که پاداش یا امتیازی که قرار است به او بدهید را مشروط کنید به انجام کامل کاری که از او خواسته اید. بنابراین اگر تصمیم گرفته اید امروز باید تمام لباس ها مرتب شوند، تا زمانی که این کار انجام نشده از کامپیوتر خبری نیست! برای فردا هم روی چیز دیگری کار کنید. ایده خوبی است که برای تمیز و مرتب کردن اتاق ، یک برنامه هفتگی داشته باشید، این یعنی؛ برنامه تفریحی و آزاد آخر هفته شان شروع نخواهد شد مگر این که اتاقشان مرتب و تمیز باشد. آیا این شیوه واقعا تضمین می کند که فرزندتان دیگر برای همیشه اتاقش را مرتب نگه دارد؟ خیر! اما سیستم پاداش دهی مشروط، به او کمک خواهد کرد به مرور زمان رفتارهای مطلوب را یاد بگیرد. به گفته جیمز لِمان: " شما می توانید یک اسب را به سمت آب هدایت کنید اما نمی توانید وادارش کنید آب بخورد، ولی مطمئنا می توانید تشنه اش کنید!"

---