خلاقیت

می توان موهبت خلاقیت رابا بلا استفاده گذاردن پژمرده نمود و یا با مبادرت به فعالیت هایی که بیش ترین امکان را برای پرورش قدرت تصور خلاق بوجود می آورد .و خاصه با تمرین دادن مداوم آن را توسعه داد.

در اینکه این استعداد را می توان پرورش داد تردیدی وجود ندارد. روان شناسان از مدت ها قبل این اعتقاد را که هر استعداد اساسی را می توان تربیت نمود و حتی استعداد متوسط را می توان با تمرین پرورش داد پذیرفته اند.

با تمرین حساب ذهنی بزرگسالان می توانند قدرت محاسبه خود را بیش از 2 برابر کنند.در مورد اثر تمرین بر روی حافظه بسیاری از طریق تمرین قدرت یادآوری خود را 2 برابر کرده اند. حتی خصوصیات عاطفی را می توان از طریق تمرین بهتر کرد.

هر چه بیشتر مهربانی کنیم مهربان تر می شویم.با تمرین شادی خود شاد تر می شویم.حتی شوخ طبعی با آموزش توسعه میابد و این موضوع از نتایج دروسی که برای تربیت کمدین ها در برخی دانشگاه ها تدریس می شود مشخص شده است.

تمرین هم برای پرورش مغز و هم برای پرورش جسم لازم است. والت دیسنی توصیه می کند که به دستگاه تصور خلاق خود به عنوان عضلات مغزی بنگریم.عضلات بدن هرچه بیشتر کار کند به جای آنکه تحلیل رود بیشتر پرورش میابد.

درست مثل عضلات وارگانهای جسمی.هوش و ذکاوت بدون تمرین فرسوده می گردد.وقتی شکسپیر درباره (مزایای غنی تمرین خوب ) سخن گفت اشاره دانست که تمرین برحسب درجه ارزش تغییر می کند.بهتر از همه انجام واقعی کار است یعنی ترکیب کردن عملی کوشش با قدرت تصور. بدین ترتیب قدرت خلاقیت محفوظ مانده و یا بازیافت می شود و در واقع برای رشد برانگیخته می گردد.

1- تجربه برای ایده جوئی سوخت می سازد :

برای پرورش خلاقیت مغز نه تنها به تمرین نیاز دارد بلکه به وسایلی که با آن بتوان به بهتربن وجهی ایده ها را تشکیل داد محتاج است. غنی ترین سوخت برای ایده جوئی عبارت از تجربه است.

مسافرت یک نوع تجربه است که به تغذیه قدرت تصور کمک می نماید. نکات برجسته در حافظه ما باقی مانده قدرت تداعی ما را تقویت می نماید . بطوریکه سال ها بعد ممکن است مغزمان ایده ای خلق کند که اگر جایی نرفته بودیم وچیزی ندیده بودیم این خلاقیت امکان نمی داشت. ارزش خلاقیت مسافرت بستگی به کوششی دارد که در مورد آن به کار می بریم .

یک متخصص خلاقیت وقتی به مسافرت دور دنیا مبادرت نمود نه تنها از مشاهدات خود بلکه از ایده هایی که هر روز تدبیر می نمود یادداشت برمی داشت. این یادداشت ها ارزش کاربردی این سفر را به مقیاس وسیعی ارتقاء بخشید.وی کرارا" از این یادداشت ها در نوشته هایش برای روزنامه های مختلف که خوانندگان زیادی داشت استفاده می کرد.


نوعی از مسافرت که همیشه قدرت تصور را به کار وا می دارد عبارت از سفر به نقاط دور افتاده است. در این مسافرت ها به جای اتکاء به وسایل موجود در نقاط آباد تر از قبیل هتل ها و رستوران ها و غیره شخص مصائب را تحمل نموده و به خود متکی بوده و بهتر قادر خواهد بود که ایده های جدید تدبیر کند.

خانه به دوشی و آوارگی مردم بسیاری را خلاق تر از آن کرده است که در صورت داشتن یک زندگی مرفه می توانستند بدان نائل آیند.

2- بازی های فکری حل معما و جدول :

عده زیادی از مردم مقدار زیادی از وقت خود را صرف بازی های مختلف می کنند. بعضی از این بازی ها به پرورش قدرت تصور کمک نموده و بعضی به این استعداد کمکی نمی کنند. در حدود 250 نوع بازی نشسته وجود دارد. تجزیه و تحلیل نشان داده است که فقط 50 بازی حاوی تمرین خلاق اند. همچنین خلاقیت به مقدار زیادی بستگی به نحوه ی بازی دارد.از بین بازی های مباحثه ای مسابقه (بیست سوالی ) برای کسانی که صرفا" جواب بلی است یا نه می دهند تمرین خلاقی نیست لیکن سوال کننده مجبور است فکر خود را با انرژی فراوان برای جست و جوی راه های مختلف به این سو و آن سو به حرکت درآورد.


بازی های دیگری هستند که برای تمام شرکت کنندگان در آن تمرین خلاقی محسوب می شوند. بازی های در هوای آزاد بر حسب آنکه چگونه انجام شوند ممکن است مغز ما را کم و بیش تمرین دهند. یک مجری برنامه های تلویزیونی که برنامه هایی درباره ماهیگیری اجرا می کرد ادعا می کند که در ماهیگیری بیش از هر روش دیگری تصور خلاق مورد استفاده قرار می گیرد. وی می گوید )):از عصر حجر وقتی بقای انسان اولیه به قدرت تصور وی بستگی داشت تا این عصر مدرن موفقیت در تعقیب ماهی بستگی به قدرت ماهیگیر در استفاده از استعداد خلاقیتش داشته است.))

3- سرگرمی ها و هنر های زیبا :

در حدود 400 سرگرمی شناسائی گردیده است که غالب آن ها مربوط به جمع آوری اشیاء و نه خلاقیت می باشند. سرگرمی های مربوط به جمع آوری اشیاء منجر به ازدیاد دانش و پرورش قوه قضاوت است نه برانگیختن قدرت تصور. از آن جا که سرگرمی ها در میزان تمرین خلاقیتی که فراهم می کنند دارای تنوع زیادی هستند می توان سرگرمی هایی را که مستلزم کوشش قدرت تصور است انتخاب نمود.

به طور کلی کار های دستی تمرین خلاقیت بیشتری از جمع آوری اشیاء فراهم می سازند. به نظر می رسد که نسبت معکوسی بین فعالیت مغزی و فعالیت دستی مناسب وجود دارد. طبق گفته آلفرد نورت وایتهد : ((عدم استفاده از کار های دستی یکی از علل رخوت فکری اریستوکرات ها است. )) کارهای دستی برای ما از نظر خلاقیت دارای اثر بیشتری خواهند بود در صورتیکه خود هم طرح را به وجود آوریم و هم آن را اجرا کنیم. به همان ترتیب تبدیل وسایل خراب و بی معرف به اشیاء مفید یا تزیینی برای خلاقیت بسیار موثراست. بسیاری از خلاقان بزرگ ادبیات سرگرمی های خلاق داشته اند.

4- خلاقیت با مطالعه پیشرفت می کند :
 

چنان که فرانسیس بیکن فیلسوف و نویسنده انگلیسی قرن 16 اظهار داشته است )): مطالعه انسان را کامل می کند.)) مطالعه قدرت تصور را تغذیه می کند لیکن برای آن که از مطالعه حداکثر استفاده را ببریم باید مطالب مناسب برای مطالعه انتخاب کنیم و یک آزمایش برای آنکه چه مطالبی بخوانیم عبارت از پرسش این سوال است ((آیا این مطلب تا چه حد تمرین خوبی برای مغز خلاق من فراهم خواهد ساخت؟)) داستان های کوتاه اساسا" به این علت کوتاه اند که مقدار زیادی از مطالب را به قدرت تصور خواننده واگذار می کنند.

بسیاری از ما هنگام خواندن مغز خود را صرفا" مانند اسفنج به کار می بریم.به جای چنین حالت غیر فعالی باید به کوشش فعال بپردازیم بدین ترتیب که به اندازه کافی انرژی به کار بریم تا قدرت تفکر خلاق خویش را به کار اندازیم. یادداشت برداری در حین مطالعه تمرین خلاقیت بسیار بهتری به وجود می آورد.

پرفسور هیوز میرنز(Hughes Mearenes) یکی از پیشگامان تدریس خلاقیت بدین طریق موضوع را خلاصه می کند.((طرز صحیح خواندن سرشار از ویتامین است. آنان که از واحد های انرژی زا بی بهره بوده اند ممکن است بعدها از کوتاهی عمر رنج ببرند. معذلک باید صادقانه قبول کنیم که بسیاری توانسته اند از جانشین نزدیک آن یعنی تجربه غنی تغذیه نمایند. لیکن این به یک روند بسیار طولانی تری نیاز دارد.)) 

5- نویسندگی به عنوان یک تمرین خلاقیت :

با نویسندگی می توان به نحو بارزی قدرت تصور را پرورش داد.آزمایش های علمی (روان بودن در نویسندگی ) را به عنوان یک شاخص اساسی استعداد خلاقیت ارزیابی نموده است.بعضی متخصصین خلاقیت تاکید دارند که (( تمرین نویسندگی جزء لایتجزای هر کوشش واقعی برای بهره وری مغزی است.))


اگر قدرت تصور خود را به کار بریم نیازی نیست که از شکست های موضعی مایوس شویم.

کافی است خود را به جای بزرگ ترین نویسندگان قرار دهیم تا دریابیم که آنان چگونه در بارانی از ملامت ها مقاومت نمودند.

سامرست موام نویسندگی را وقتی 18 ساله بود شروع نمود. لیکن 10 سال طول کشید تا توانست درآمدی که کفایت زندگی اش را می کرد به دست آورد. حتی اگر هرگز نویسندگی را حرفه خود قرار ندهیم راه های متعددی از طریق نویسندگی به نحو آماتور وجود دارد که می توانیم به وسیله آن استعداد خلاقیت خویش را بالا بریم .

حتی نامه نویسی ممکن است در صورتیکه به نحو صحیحی انجام شود آموزش مفیدی فراهم سازد .می توانیم قدرت تصور خود را با بازی با لغات ورزش دهیم .به عنوان مثال یافتن مترادف لغات ممکن است به صورت یا بازی مهیج باشد همان گونه که گروهی از افراد با سنین مختلف شبی را بافکر کردن و یافتن مترادف های لغت (سطحی ) گذراندند. این گروه 22 مترادف به غیر از آن هایی که در واژه نامه وجود داشت یافتند.

6- تمرین در حل خلاق مسائل :

مستقیم ترین روش برای پرورش خلاقیت عبارت از پرداختن به کار خلاق یعنی واقعا" تدبیر نمودن راه حل برای مسائل مشخص حقیقی است. در صد ها دوره آموزشی پرداختن به کار خلاقیت اساس این دوره ها را تشکیل داده است.

به عنوان یک قاعده در چنین دوره هایی تدریس اصولی خلاقیت با شرکت فعالانه دانشجو در حل مسائل همراه بوده است. نتیجه بخش بودن تدریس خلاقیت به طور علمی از طریق یک پروژه تحقیقاتی در دانشگاه بافالو به وسیله دکتر ارنولدمدو و دکتر سیدنی پارنز مورد ارزیابی قرار گرفته است.


بدین ترتیب که دانشجویانی که دوره های دانشگاهی در حل خلاق مسائل را گذرانیده اند با دانشجویان مشابه که چنین دوره ای را نگذرانده بودند مورد مقایسه قرار گرفتند. نتایج به نحو روشنی تایید می کنند که استعداد خلاقیت به نحو قابل توجهی با گذراندن یک دوره یک ترمی دانشگاهی در حل خلاق مسائل ارتقاء می یابد .

مهم ترین آزمایش این پروژه نشان داده است که آنان که دوره مزبور را گذرانده بودند در خلق ایده های ابداعی 94 درصد بهتر از آنان که این دوره را نگذرانده بودند قادر به خلاقیت بودند. این آزمایش ها بر پایه تعداد ایده های ایجاد شده در زمان معینی قرار داشت. محققین مربوطه ایده هایی را (خوب ) تشخیص دادند که بالقوه مفید و نسبتا" ابداعی بودند. گزارش های این طرح تحقیقاتی در نشریات علمی انتشار یافته است.

عواملی که مانع خلاقیت می شوند

1- عادات پیشین مانع حل مسائل خلاق اند.
2- دلسرد کردن خود به عنوان یک علل باز دارنده.
3- کم روئی مانع خلق ایده هاست.
4- تشویق ایده یابی را پرورش می دهد.
5- نزدیکان بهترین مشوقین اند.

چگونه خلاقیت را در کودک تقویت کنیم :

وقتی بچه ها آنقدر رشد کرده اند که آمادگی ایستادن و راه رفتن دارند خود را به نزدیکترین صندلی می رسانند و با استفاده از آن روی پا می ایستد اما وقتی آمادگی خط کشیدن را پیدا می کنند باید یک بزرگسال کنارشان باشد تا مداد و کاغذی در اختیارشان قرار دهد .

خط کشیدن شروع مرحله نوشتن و خواندن است به جز اولین قدم هایی که کودک برای راه رفتن بر می دارد هیچ مرحله ای از رشد او مهمتر از اولین خطوطی نیست که روی کاغذ می کشد ، این علامت ها و خطوط نا منظم شروع یک عمر نوشتن و طراحی است.

 والدین دقیقاً به این نکته توجه نمی کنند که مدادی را در اختیار کودک قرار دهند توجه و علاقه اش موجب موفقیت های آینده کودکشان می شود باید بگذاریم بچه ها با معیار های کاملاَ مشخص و با آزادی کامل با مواد اولیه صفحه ی کار کنند ، از ذهنی فعال برخوردار خواهند شد که می توانند مشکلات را حل کنند و همه خط خطی های اولیه بچه ها بی معنی نیستند بلکه مستقیماَ به رشد و توانایی خواندن و نوشتن آنها منجر میشوند ، فعالیت های هنری برای رشد فرزندتان آنقدر اهمیت دارد که نمیتوانید منتظر یک کارشناس باشید تا به او آموزش دهد ، برای آنکه بر فعالیت مندی مناسب فرزندانتان نظارت داشته باشیم لازم نیست خود یک هنرمند باشیم همانطور که برای مراقبت از سلامت فرزندانمان نیاز نیست یک پزشک باشیم و باور داریم که فعالیت های هنری قدیمی تا چه حد می تواند برای رشد فرزندانمان مخرب باشد .

نقش اصلی بسیاری از والدین محدود کردن و انتقاد از فعالیتهای هنری بچه هاست والدین و مربیان باید به اهمیت خط خطی کردن پی ببرند تنها در صورتی که این افراد به این فعالیت به عنوان یک کار با ارزش بنگرند می توان شرایط بسیار خوبی را ایجاد کرد که منجر به یادگیری شود اگرچه جوهره واقعی خلاقیت چیزی است که به سختی به دست می آید اما به طور قطع همانطور که نویسنده کتاب هنر برای لذت می گوبد اخلاقیات بیشتر یک گرایش است نه توانایی و استعداد بچه ها نیاز دارند هنر خاص خود را خلق کنند و کامل کردن کارهای هنری ساخت بزرگسالان برای آنها هیچ نفعی ندارد و اگر آنها را مجبور به کاری کنیم که آمادگی آن را ندارند از این که نیازهایشان را سرکوب کرده ایم رنج می برند ، کودکی که از سنین پایین در معرض فعالیت های مثبت خلاقانه هنری است و اجازه دارد آزادانه و به طور طبیعی رشد کند و در حالیکه بزرگسالان به جای نشان دادن مسیر مشوق او هستند در زمان مناسب راحت شروع به نوشتن می کند ، بودن در منحنی رشد به معنی بهتر بودن یکی از کارشناسان هنری می گوید ( بگذارید قبل از آنکه بچه ها چهار ساله باشند سه ساله شوند و کودک را وادار نکنید قبل از آنکه آمادگی پیشروی داشته باشند آنچه را بچه های بزرگتر انجام میدهند انجام دهد ).


معمولا به اقتضای شرایط اقتصادی در لوازم هنری اولین چیزی است که حذف می شود هنر اغلب به عنوان پدیده ای حاشیه ای و تزئینی تصور می شود و مواد هنری به نظر گران می آیند از آنجا که فعالیتهای هنری به شناخت اولیه نشانه ها کمک می کنند ، و سنگ بنای مهارتهای نوشتن هستند حذف و به حاشیه راندن آنها مشکلاتی را در خواندن ایجاد می کند در واقع با مواد کاملاَ پایه و اولیه می توان یک طرح غنی هنری را به صورت های متنوعی آموزش داد اگر این مواد اولیه را مکرراً به گونه ای در اختیار کودک قرار دهید که بتواند آنها را کشف کند را و به بالاترین حد می رسد قرانیت مواد تغییر کند بلکه باید کودک تغییر کند ، کودکانی که دچار ناتوانی در یادگیری هستند در هر سنی از تجربیات هنری خلاقانه بیشترین تجربه را می برند اما به احتمال زیاد والدین طرحهایی با ساختار پیشرفته ی نزدیکی و رنگ آمیزی داخل تصاویر به آنها می دهند ظرفیت خلاقیت آنها را بی ارزش می کند .


باید به بچه ها وقت کافی و مناسب بدهیم و آنها را تشویق کنیم تا به طور خارق العاده ای قادر به بیان حس خود شوند و موجب خواهد شد احساس آزادی کنند . باید کودکان وقتی با فکر خود کاری را می کنند را تشویق کرد و راهنمایی های مشخص به آنها ارائه داد و برای بچه های کوچکتر باید کاری کرد یک مورد از کار نظیر تصویر نقاشی شده و یا شی ساخته شده که متعلق به آنان است به نمایش گذاشته شود تا او مورد تحسین واقع شود ، تحسین موفقیت های این کودکان به آنها کمک می کند تا خود و احساس خودشان را بهتر بشناسند بر خلاف تصور کسانی که با بچه های عقب مانده کار می کنند ، خلاقیت ربطی به هوش بالا ندارد و جای تأسف است اگر کودکی توانایی فکری محدودی دارد توانایی خلاقانه او را نیز محدود کنیم ، تفکر خلاق شامل نگرش نو و ایده های بکر است بچه ها می توانند از طریق فعالیت های مختلف ترغیب به حل مشکلات خود شوند و با اعتماد به نفس موقعیت های جدید را کشف نمایند و پرورش تفکر در سنین پایین بسیار اهمیت دارد بچه ها در ماههای اول عمرشان الگو های رفتاری خود را شکل و نگرش والدین عمل مهمی در این زمان است .


برای استفاده بهتر از مواد هنری فضای کار جالب توجهی مورد نیاز است فقط با یک قلم یک کودک نمی تواند چیزی خلق کند ، بنابراین خود این فضا و موادی که همیشه در دسترس هستند می تواند محرک فعالیت خلاق باشد و اگر کودک فقط در خارج از خانه به طور مجاز نقاشی کند بسیاری از فرصتها را از دست می دهد و کودک نباید نگران پاشیده شدن رنگ و کثیفی ناشی از آن باشد و باید قسمتی از خانه یا زیرزمین برای لوازم مثلاً هنری و آزمایشگاهی کودکان اختصاص داد . هنر تنها راه تقویت مهارتهای کودک نیست بلکه فعالیت های فکری ایجاد شده در اثر بازی با اسباب بازی نیز می تواند محرک خلاقیت باشد باید از اسباب بازیهای خودکار و آنها که با باطری کار می کنند خودداری کنید افراد خلاق به اعتماد به نفس نیاز دارند .

دانش آموز خلاق چه ویژگیهایی دارد ؟

1- ایده ها و نظرات خود را بدون ترس در کلاس مطرح می کند.
2-معمولا برای مسائل راه حل ها و پاسخ هایی متفاوت از سایر دانش آموزان ارائه می کند.
3-به فعالیت هنری علاقه ی زیادی دارد و در این زمینه دارای تجربه و مهارت است . 
4-غالبا ایده ها و راه حل های بیش تری نسبت به سایر هم کلاسی های خود پیشنهاد می کند.
5-معمولا قادر است با طنز پردازی ها و شوخی های جالب دیگران را بخنداند.
6-تمایل زیادی به تغییر نظرات معلم و یا مطالب کتاب دارد.
7-در کلاس اغلب سوالاتی غیرعادی و گاه عجیب و غریب می پرسد.
8-علاقه ی زیادی به نقاشی و ترسیم افکار و ایده های خود دارد.
9-انتقاد گر است و هر نظر و عقیده ای را به راحتی نمی پذیرد.
10-گاهی به خاطر بیان نظرات و ایده های عجیب و غریبش در نظر دانش آموزان دیگر فردی غیرعادی جلوه می کند.
11-از قوه ی تخیل خوبی برخوردار است.
12- معمولا در کلاس با آب و تاب صحبت می کند و سعی می کند ایده هایش را با جزئیات کامل شرح دهد.
13-دارای ابتکار است و غالبا ایده ها و پاسخ های منحصر به فرد ارائه می کند.
14-حساس ،باریک بین و نکته سنج است .
15-بسیار فعال است و غالبا در آن واحد چند طرح و ایده در زمینه های مختلف را در سر می پروراند.
16-به تجربه و آزمایش علاقه ی فراوانی دارد.
17-در نفوذ و تاثیر گذاری بر دوستان خود از توانایی زیادی برخورداراست.
18-آمادگی طرد شدن و عدم تایید از طریق دیگران را داراست .
19-به مطالعه ی موضوعات متنوع و گوناگون علاقمند است و زمان قابل توجهی را به این امر اختصاص می دهد.
20-از اطلاعات عمومی زیادی برخوردارست و سعی می کند که از آنها استفاده ی عملی و کاربردی کند

آشنایی باخصوصیات دانش آموزان خلاق

دقت و توجه شدید در گوش دادن ، مشاهده کردن یا انجام دادن کاری 
استفاده از قیاس در صحبت کردن 
ابراز هیجان در اثر یک اکتشاف 
عادت به پرسیدن سوال و آزمودن نتایج 
یادگیری از روی ابتکار شخصی 
عادت به گلچین و وارسی منابع مختلف (کتاب، تلویزیون، سوال از استاد، رایانه و...) 
صداقت و میل شدید به اطلاع یافتن از امور 
طرح سوالات عجیب و غیر معمول بالاتر از سطح علمی و سن دانش آموزان 
نگاه کردن با دقت به اشیا . 
اشتیاق در صحبت کردن در مورد کشفیات دیگران 
مستقل عمل کردن و حس استقلال طلبی بالا 
شور و نشاط و مشغولیت های شدید جسمانی 
ادامه کار بعد از تمام شدن وقت (نقاشی کردن بعد از زنگ تفریح ، گوش دادن به موسیقی و ...) 
دقت نظر فوق‌العاده و الگو برداری در نگاهها 
استفاده از نظرات و اشیا برای دستیابی به یک هدفی معین 
پی بردن به روابط در اموری که به ظاهر از هم بی‌ارتباطند. 
طرح رابطه‌ها مانند اینکه وقتی برف آب می‌شود رنگ سفید آن کجا می‌رود. 
میل به اطلاع یابی و کشف احتمالات 
علاقه مندی به چیستان و معماها و یافتن پاسخشان 
فکر کردن به چیزی که در تلویزیون ، رایانه و سایر رسانه‌ها نشان داده می‌شود. 
استفاده از اکتشاف یا تجربه 
بررسی و مطالعه الگوهای اختراعی دانشمندان 
مطالعه خاطرات و سخنان دانشمندان و بزرگان 
معاشرت و صحبت با بزرگان و دبیران و احساس لذت از این صحبتها 
دست کاری روابط ریاضی برای ایجاد رابطه جدید 
علاقه‌مندی به فشرده‌سازی و خلاصه‌نویسی مطالب 
دانش آموزان خلاق اغلب با آب وتاب حرف می زنند. 
جزییات را می‌گویند و رفتارهایشان را به نمایش می‌گذارند. 
می‌خواهند مطرح شوند. 
دنبال سوژه می‌گردند تا برنامه ریزی بکنند.

پرورش خلاقیت و ایده پردازی

صاحب نظران در زمینه روش هاى آموزش و پرورش خلاقیت نظریاتى را ابراز کرده اند. به عنوان نمونه، تورنس، دانشمند معروف، براى رشد و پرورش خلاقیت توصیه هایى را به والدین و مربیان مى نماید تا از این طریق بتوانند زمینه را براى بروز خلاقیت فرزندان و متربیان خود آماده نمایند.


1. تجسم قوى: توانایى تصور و تجسم اشیا، مفاهیم و فرایندها امکان بروز خلاقیت را بیشتر مى کند. بهتر است تصویرها زنده، متنوع، روشن و قوى باشند. تحریک کنجکاوى، انواع بازى هاى فکرى، نقاشى، تجسم آنچه بیان یا خوانده مى شود و دستکارى تصاویر روش هاى مفیدى براى این مهارت مى باشد.


2. درک مطلب: در این زمینه باید مطلب اصلى فهمیده شود و موارد غیراساسى و بى مورد را کنار گذاشت. براى آموزش این مهارت به عنوان نمونه مى توان داستانى را براى کودکان خواند و از آن ها خواست تا اصل مطلب را به تصویر بکشند و یا آن را به شعر درآورند و یا خلاصه نمایند. هرچه مطلب ساده و روشن باشد، دریافت اصل مطلب راحت تر است.


3. توجه به عواطف: در نظر گرفتن احساسات و عواطف نقش بسزایى در رشد و یا عدم رشد خلاقیت دارد. عواطف مى تواند باعث شور و شوق شود و یا در جنبه منفى عامل بازدارنده باشد.


4. قدرت تخیل: در این روش فرد خود را جاى چیز دیگر قرار مى دهد. روش هاى پرورش تخیل بسیار متنوع است; مثل خواندن و نوشتن داستان هاى تخیلى و علمى. اختراعات و ابداعات بسیار زیادى وجود دارند که نتیجه قدرت تخیل افراد است.


5. ابتکار: در این روش باید از فرد خواست تفکر عادى و آنچه را که عادت کرده است کنار بگذارد و به تفکر غیرمعمولى توجه نماید. او نباید از اینکه تفکرى متفاوت با دیگران دارد اضطراب داشته باشد.


6. توانایى درونى: رشد و پرورش تجسم مسائل پنهانى و درونى مى تواند نقش مؤثرى در خلاقیت داشته باشد. تمرکز، دقت و توجه به مسائل درونى فرایند خلاقیت را تسهیل مى نماید.


7. بررسى راه هاى متفاوت: والدین و مربیان باید از کودکان بخواهند راه حل هاى گوناگونى را براى حل مسائل در نظر گیرند. یافتن راه حل هاى متفاوت و دورى از انتقاد نسبت به ایده ها و عدم محدودیت در ارائه اندیشه ها زمینه را براى خلاقیت مهیا مى نماید.


8. شوخ طبعى: از ویژگى هاى افراد خلاق شوخ طبعى است. شوخ طبعى به این معناست که فرد مسائل بى ربط و نامناسب را که بر خلاف آداب معمول است به هم مربوط مى سازد. بنابراین، باید آن را تقویب و تأیید نمود.


9. زود قضاوت نکردن: باید به کودکان آموزش داد که از قضاوت عجولانه بدون تفکر و پیشداورى و تعصب خوددارى نمایند و در داورى تفکر و استدلال را مدنظر قرار دهند.


10. نگاهى دوباره: از مسائل مهم خلاقیت، داشتن نگرشى متفاوت است. فرد خلاق به دنبال جنبه هاى جدیدى است.


تغییر نقش از روش هاى مؤثر در خلاقیت است; مثلا، جابه جایى نقش ها مانند معلم ـ دانش آموز، والدین ـ کودک مى تواند نقش ها را تغییر داده و اندیشه هاى جدیدى به وجود آورد.


نقش معلم در پرورش خلاقیت بررسى و مطالعه زندگى انسان هاى خلاق حاکى از آن است که هنگامى خلاقیت به شکوفایى مى رسد که شخص بتواند بین آنچه در درون دارد و آنچه از محیط مى آموزد ارتباط برقرار نماید; بدین معنا که طبیعت یا فطرت با تربیت هماهنگ باشد.

بنابراین، براى رشد و گسترش خلاقیت، باید مربیان تربیتى به نکات زیر توجه کافى مبذول دارند: سؤالات بحث انگیز مطرح نمایند، از وسایل کمک آموزشى بهره بگیرند، ارتباط مسائل درسى را با واقعیت هاى زندگى بیان نمایند، از محرکات مختلف مثل تصاویر و نمودار استفاده کنند، به تخیلات دانش آموزان اهمیت دهند، اعتماد به نفس دانش آموزان را تقویت کنند، در دانش آموزان احساس آرامش ایجاد نمایند، مطالب درسى را با مطلب قبلى و تجارب دانش آموزان تنظیم کنند، فعال بودن دانش آموزان در جریان درس را مورد توجه قرار دهند، فرصت فکر کردن به دانش آموزان بدهند، تحقیق و جستجو را تقویت کنند، به درک و فهمیدن بیش از حفظ کردن عنایت داشته باشند، به افکار و عقاید دانش آموزان احترام بگذارند، از پاسخ ها و سؤالات عجیب و غریب و بى ربط دانش آموزان ناراحت نشوند و از آن استقبال نمایند، به کیفیت یادگیرى اهمیت بدهند، روش بحث و گفت وگو را انتخاب نمایند، برخى مواقع از خود دانش آموزان بخواهند مسائلى را مطرح کنند، به راه ها و جواب هاى مختلف توجه کنند نه اینکه فقط یک راه حل مشخص و معین را مدنظر داشته باشند، و قدرت تجزیه و تحلیل و انتقادى بودن را در دانش آموزان رشد دهند.


روش تدریس معلم از نکات قابل اهمیت در پرورش خلاقیت است. بنابراین، روش تدریس او باید اکتشافى و فعال باشد، یعنى روش هایى را به کار بندد که دانش آموزان را به فعالیت وادارد، جلسات بحث و گفت وگو تشکیل دهد و آن ها را با مسائل روبه رو سازد. معلم باید دانش آموزان را به خطرپذیرى معقول تشویق نماید. منظور از خطرپذیرى به مخاطره انداختن زندگى نیست.

دانشمندانى همچون شکسپیر (نمایش نامه نویس)، داستایوسکى (داستان نویس) و پیکاسو (نقاش) با خطرپذیرى، به چنین موفقیت هایى دست یافتند. بنابراین، شکیبایى و صبر در برابر شکست را باید به دانش آموزان آموخت. دانشمندان، دنیا را فقط سیاه و سفید نمى بینند و فعالیت هایشان را به صورت قانون همه یا هیچ تنظیم نمى کنند، آن ها بارها تغییر عقیده مى دهند و سبک خود را عوض مى کنند و مکرر آثارشان را بازبینى مى کنند تا نتیجه مطلوبى بگیرند و هیچ گاه آن را تکمیل شده تلقّى نمى کنند.

به دانش آموزان باید فرصت آزمایش و خطا داد و نباید به خاطر اشتباه در شیوه تفکر، آن ها را تنبیه و جریمه نمود. برخى مواقع پاسخ دانش آموزان فقط به خاطر آنکه مورد انتظار معلم نیست و با اندیشه او همخوانى ندارد اشتباه تلقّى مى شود.

در صورتى که خطا زمینه ساز چالش فکرى و ابزارى براى تکوین اندیشه است. از این رو، به دانش آموزان باید اجازه داد از خطا کردن نهراسند; زیرا همه افراد خطا مى کنند و بهتر است آن ها شهامت، شجاعت، تهوّر و جوشش فکرى براى ابداع و خلاقیت داشته باشند و هنگام اشتباه به جاى تنبیه و سرزنش، هدایت و ارشاد شوند.


دلالت های آموزشی و پرورشی این مسئله این است که ما باید روی آموزش مهارت های ضروری برای دریافت اطلاعات، سازمان دهی اطلاعات و استفاده از اطلاعات تمرکز کنیم. اگر بخواهیم کودکان را برای چالش های آینده آماده کنیم باید مهارت های ویژه ای را به آنان بیاموزیم تا بر آن اساس بتوانند بر زندگی و یادگیری خود مسلط شوند. آنها به دانش نیازمند هستند و اما مهم تر از آن به قابلیت کسب دانش جدی نیازمندند، به دانشی که خود به دست آورده باشند. هم چنین آنان باید در آینده نگرشی مبتنی بر ذهنی باز و فراخ اندیش داشته باشند.

شالوده ی مهارت های فکری باید از همان سال های اولیه زندگی پی ریزی شود زیرا فراخ اندیشی در همان سال هایی که شخصیت کودک شکل می گیرد آغاز می شود.


می توان به کودکان آموزش داد تا ارزش و منزلت ظرفیت فکری خود را بدانند، همین طور اصول استدلال کردن، نحوه ی استفاده از دلیل به عنوان ابزاری برای یادگیری، نحوه یادگیری از دیگران، چگونگی ایفای نقش در فعالیت های گروهی را می توان به کودکان آموزش داد. برای رسیدن به چنین هدف هایی باید به کودکان فرصت داد تا خودشان افکار و اندیشه های خود را کشف کنند.

ایده های خود را در قالب واژه ها بیان کنند. نظرات خویش را ارائه دهند و به توجیه باورهای خود بپردازند. آنان نیاز دارند که خود را به عنوان فردی توانا، متفکر و با احساس کشف کنند. این که چگونه می توان این مهارت ها را در خانه و مدرسه بارور کرد در رشد کودکان اهمیت حیاتی دارد.

ضمنا با توجه به اهمیت تفکر کودک در خلاقیت وی خلاصه ای از فصل های کتاب آموزش تفکر به کودکان ، نوشته رابرت فیشر، با ترجمه دکتر مسعود ضیایی مقدم و افسانه نجاریان را در اینجا بیان می کنیم

جدول شماره یک خلاصه ای از رفتارهایی را که می توانند نشانه خلاقیت باشند توضیح داده است .


دقت و توجه شدید در گوش دادن ،مشاهده کردن ،یا انجام دادن کاری : نشنیدم مرا برای خوردن شام صدا بزنید. 
شور و نشاط و مشغولیتهای شدید جسمانی : دارم فکر می کنم نمی توانم قرار بگیرم .
استفاده از قیاس در صحبت : احساس می کنم یک پیله هستم که می خواهم به یک پروانه تبدیل شوم 
عادت به وارسی منابع مختل: مامان ! من هم کتاب خواندم ،هم تلویزیون تماشاکردم و هم از معلم سوال کردم اما هنوز نمی دانم خدا کجا زندگی می کند.
نگاه کردن با دقت به اشیاء: اما این هزار پا که فقط نود و نه پا دارد.
اشتیاق صحبت کردن درباره کشفیات با دیگران : می دانی چه شد ،حدس بزن .....
ادامه انجام برنامه بعد از تمام شدن وقت : مامان ،حتی زنگ تفریح هم نقاشی کردم تا کارم تمام شود.
پی بردن به روابط در چیزهایی که به ظاهر با هم بی ارتباطند: می دانی چیه ،کلاه جدیدت شکل یک پروانه است 
فکرکردن به چیزی که مثلا در یک برنامه تلویزیونی نشان داده اند : می دانید فردا می خواهم در باغچه دنبال طلا بگردم .
کنجکاوی زیاد برای سر درآوردن از امور: خواستم بدانم که حیاط از بالای پشت بام چگونه دیده می شود.
استفاده از اکتشاف یا یک تجربه : فکر کردم اگر آرد و آب را با هم ترکیب کنیم نان ساخته می شود ،اما دیدم که یک تکه خمیر سفید شد.

بروز هیجان در صدا در اثر یک اکتشاف : با آب و آرد خمیر درست می کنند.


عادت به سوال و آزمودن نتایج : می تونم با آب و صابون حباب درست کنم ؟


صداقت و میل شدید به اطلاع یافتن از امور : مامان امیدوارم از این حرف ناراحت نشوید،اما فکر می کنم عمو نوروز وجود خارجی ندارد.


عمل مستقل : درباره مسابقات اتوموبیل رانی کتاب جالبی پیدا نکردم ،خودم در این باره یک انشا ء می نویسم

جسارت در گفتار : به نظر من بچه ها باید حق رای داشته باشند.

دقت نظر: تا کارم را تمام نکنم نمی توانم با شما بازی کنم

استفاده از نظریات و اشیاء برای دستیابی به یک هدف :قصد دارم با این نخ و این مداد یک دایره بکشم.

طرح سوال : وقتی برف آب می شود رنگ سفید برف کجا می رود.

میل به اطلاع یابی و کشف احتمالات: فکر می کنم این لنگه کفش پاره به درد گلدان شدن می خورد

یادگیری به ابتکار خود: دیروز به کتابخانه مدرسه رفتم و به همه کتابهایی که درباره دایناسورها نوشته شده بود نگاه کردم.

طرح سوالات عجیب : راستی اگر حیوانات آدم می شدند و آدمها حیوان ، چه اتفاقی می افتاد؟